Zatrzymany ma być obligatoryjnie powiadomiony o możliwości wyboru adwokata; o aresztowaniu przedsiębiorcy - na jego wniosek - mogą być powiadamiani zarządzający przedsiębiorstwem.

Takie zmiany w prawie karnym przygotował resort sprawiedliwości i przesłał rządowi.

Z uzasadnienia tego projektu nowelizacji Kodeksu postępowania karnego wynika, iż kwestie związane z prawami osób zatrzymanych i aresztowanych doprecyzowano w odpowiedzi na pytanie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w sprawie powszechnego stosowania w Polsce systemu bezzasadnego przewlekłego aresztowania wobec osób podejrzanych. Pytanie o sytuację prawną osób aresztowanych Trybunał skierował do rządu polskiego na podstawie skargi, wniesionej tam w listopadzie ubiegłego roku.

"Na przestrzeni ostatnich miesięcy można zaobserwować znaczny wzrost nadużywania przez prokuraturę instytucji tymczasowego aresztowania, które polega na bezrefleksyjnym kierowaniu do sądów wniosków o zastosowanie lub przedłużenie stosowania aresztu" - zauważają autorzy projektu.

Ich zdaniem, mimo że ten najdotkliwszy ze środków zapobiegawczych powinien służyć wyłącznie zapewnieniu prawidłowego biegu postępowania, w "szeregu wypadków pełni przede wszystkim funkcję nacisku wobec podejrzanych osób".

Autorów nowelizacji niepokoi długotrwałość tymczasowych aresztowań

"W dużej mierze niepotrzebne stosowanie przepisów o tymczasowym aresztowaniu dotyka przedsiębiorców, ze względu na nie zawsze kompetentne prowadzenie przez prokuratury skomplikowanych spraw gospodarczych. Wystarczy przypomnieć sprawę Romana Kluski (biznesmen, którego wielomiesięczne aresztowanie pod zarzutem przestępstw podatkowych okazało się bezzasadne - red.)" - czytamy w uzasadnieniu.

Autorów nowelizacji niepokoi długotrwałość tymczasowych aresztowań, która może wskazywać na niewłaściwy czy opieszały sposób prowadzenia postępowań przygotowawczych i sądowych. Za przykład podają też opisywaną w mediach sprawę aresztowania na wiele miesięcy prezesów wrocławskiej firmy komputerowej "Bestcom". Jeden z podejrzanych prezesów został przesłuchany przez prokuraturę po 7 miesiącach od zatrzymania.

Resort chce wprowadzenia do przepisu kpk stanowiącego, że zatrzymanego nie tylko należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania,áo przysługujących mu prawach oraz wysłuchać go, ale zatrzymanego trzeba też poinformować "o prawie do skorzystania z pomocy adwokata". To zmiana konieczna z uwagi na to, że zatrzymany niejednokrotnie nie ma wystarczającej wiedzy na temat przysługujących mu praw, w szczególności o prawie do reprezentowania go już na tym etapie postępowania przez profesjonalnego pełnomocnika, czuwającego nad właściwym przebiegiem wszelkich czynności związanych z jego przesłuchaniem - ocenili autorzy nowelizacji.

Projekt doprecyzowuje też przepis o tym, kogo zawiadamia sąd w przypadku aresztowania. Dziś sąd jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić o areszcie pracodawcę, szkołę lub uczelnię,áa w stosunku do żołnierza - jego dowódcę. Resort sprawiedliwości chce dopisać, że w przypadku, gdy oskarżonym jest przedsiębiorcą, sąd na jego wniosek będzie też powiadamiał zarządzającego przedsiębiorstwem.

Istotne jest jak najszybsze umożliwienie firmom, których szefowie lub właściciele zostali aresztowani, powrotu do normalnego, efektywnego funkcjonowania

Przedłużający się stan, w którym dany przedsiębiorca nie jest w stanie w sposób prawidłowy prowadzić działalności, może prowadzić do powstania poważnych strat, a w skrajnych przypadkach nawet do upadłości, dlatego też istotne jest jak najszybsze umożliwienie firmom, których szefowie lub właściciele zostali aresztowani, powrotu do normalnego, efektywnego funkcjonowania - zauważają autorzy nowelizacji. Stąd propozycja, by sąd o aresztowaniu przedsiębiorcy powiadamiał - na wniosek aresztowanego - osobę zarządzającą tym przedsiębiorstwem.

Resort chce też zmienić jedną z przesłanek dotyczącą przedłużania aresztu tymczasowego na okres dłuższy niż dwa lata. Proponowane rozwiązanie zmierza do wyeliminowania sformułowania, że areszt przedłuża się z powodu "innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe", którą zakwestionował Trybunał Konstytucyjny, jako nieokreśloną.

Przyjęcie tej zmiany spowoduje, że stosowanie tymczasowego aresztowania będzie mogło zostać przedłużone w postępowaniu sądowym wyłącznie w oparciu o ściśle określone przesłanki, czyli jeżeli konieczność taka powstanie w związku z: zawieszeniem postępowania karnego, czynnościami zmierzającymi do potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju i celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.