Jedną z zasad wynikających z obywatelstwa w UE jest zasada niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową, jeśli dana osoba zdecyduje się na skorzystanie ze swobody przemieszczania się.

Obywatelstwo europejskie przez lata było postrzegane jako instytucja prawna o znaczeniu raczej symbolicznym niż praktycznym. To się zmienia, a ciekawym przykładem są sprawy dotyczące świadczeń socjalnych przysługujących cywilnym ofiarom wojny lub inwalidom wojennym.
Zasada niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową stanowi jeden z elementów obywatelstwa unijnego, jeśli dana osoba zdecyduje się na skorzystanie ze swobody przemieszczania się i zamieszkanie na terytorium innego państwa. W przypadku cywilnych ofiar wojny w wielu państwach jako warunek przyznania świadczeń socjalnych uznaje się zamieszkanie na terenie państwa, które takie świadczenie przyznaje. Powstał zatem problem, czy takie świadczenie nadal przysługuje, gdy osoba zdecyduje się na zamieszkanie w innym państwie (np. na czas emerytury wyprowadzi się na grecką czy hiszpańską wyspę).
W październiku 2006 r. w sprawie C-192/05 Tas-Hagen, Europejski Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że prawo holenderskie, które wprowadza tego typu ograniczenie jest niezgodne z art. 18 TWE. ETS uznał, że obywatele UE mają prawo do świadczeń dla cywilnych ofiar wojny, także w przypadku gdy skorzystali z prawa do przemieszczania się. Jednocześnie odpowiednie przepisy prawa krajowego, które za przesłankę uzyskania świadczenia uznają stałe zamieszkanie na terytorium własnego państwa członkowskiego, są niezgodne z prawem wspólnotowym.
Sprawa ta jest tak ciekawa, ponieważ w polskim prawie znajdują się podobne obostrzenia. Pod koniec 2006 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie skierował pytanie prejudycjalne w sprawie C-499/06 Halina Nerkowska przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. W sprawie tej sąd chce ustalić, czy uregulowanie art. 5 ustawy z 1974 roku o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 9, poz. 87 z późn. zm.), które uzależnia wypłatę świadczenia rentowego z tytulu niezdolności do pracy w związku z pobytem w miejscach odosobnienia od spełnienia warunku pobytu osoby uprawnionej na obszarze Polski, jest zgodne z art. 18 TWE. Wyrok w tej sprawie jeszcze nie zapadł.
Podobnego tematycznie problemu dotyczy pytanie prejudycjalne skierowane w maju 2007 r. w sprawie C-221/07, Zablocka-Weyhermüller przeciwko Land Baden-Württemberg. Zgodnie z prawem niemieckim, osobom, które zamieszkują poza granicami Niemiec, a są na mocy specjalnej ustawy uznawane za ofiary wojny, przysługują określone świadczenia socjalne. Jednak, w przypadku zamieszkania poza granicami Niemiec, te świadczenia mają jedynie charakter częściowy. Również w tym przypadku sąd w Stuttgarcie chciałby uzyskać odpowiedź, czy takie ograniczenia są zgodne z prawem do swobodnego przemieszczania się.
Można się spodziewać, że w sprawie Nerkowska, jak i w sprawie Zabłocka-Weyhermüller zapadną wyroki stwierdzające naruszenie prawa wspólnotowego. Będzie to znakomite podkreślenie, że o uprawnieniu do tak szczególnych świadczeń decyduje przede wszystkim fakt przeżycia traumy wojennej, a więc doświadczenie jak najbardziej osobiste, niezależne od aktualnego miejsca zamieszkania w zjednoczonej Europie.
Adam Bodnar
dr nauk prawnych, adiunkt w Zakładzie Praw Człowieka Wydziału Prawa i Administracji UW
Adam Bodnar, dr nauk prawnych, adiunkt w Zakładzie Praw Człowieka Wydziału Prawa i Administracji UW / DGP