Postępowania spadkowe paraliżują funkcjonowanie przedsiębiorstwa należącego do zmarłego. Krajowa Rada Notarialna chce wprowadzić do prawa spadkowego darowizny na wypadek śmierci. Nowa instytucja może prowadzić do obejścia przepisów o odpowiedzialności za długi spadkowe.
Do ministra sprawiedliwości trafił właśnie projekt ustawy zmieniającej przepisy prawa spadkowego poprzez wprowadzenie instytucji darowizny na wypadek śmierci. Nowelizację przygotowały Fundacja Centrum Naukowego Notariatu oraz Krajowa Rada Notarialna.

Jak jest teraz

Obecne przepisy prawa spadkowego nie przewidują możliwości przekazania w drodze testamentu przedmiotu czy też prawa konkretnej osobie. Możliwe jest jedynie dziedziczenie całości spadku lub w odpowiednich częściach ułamkowych. Aby spadkobierca mógł stać się właścicielem składników majątku otrzymanego po osobie zmarłej, musi przeprowadzić postępowanie sądowe o stwierdzenie nabycia spadku. Procedura ta trwa niekiedy kilka miesięcy, zaś w przypadku sporu pomiędzy spadkobiercami nawet kilka lat.
- W przypadku dziedziczenia przedsiębiorstw często oznacza to poważne zakłócenia w jego funkcjonowaniu jak np. niemożność realizacji zamówień handlowych czy wypłacania pensji pracownikom - podkreśla Lech Borzemski, notariusz, członek Krajowej Rady Notarialnej oraz Fundacji Centrum Naukowe Notariatu.

Propozycja notariuszy

Zdaniem przedstawicieli korporacji notarialnej wprowadzenie do prawa spadkowego instytucji darowizny na wypadek śmierci ułatwi przenoszenie przedsiębiorstw, a także bezkonfliktowe i sprawne przenoszenie własności nieruchomości i innych przedmiotów należących do zmarłego. Przedmiot darowizny na wypadek śmierci nie wchodzi w skład masy spadkowej. Tak więc w chwili śmierci darczyńcy obdarowany stanie się właścicielem przedmiotu darowizny i nie będzie konieczności przeprowadzania dodatkowej procedury. Obdarowany będzie mógł od razu rozporządzać podarowanym przedmiotem.
Darowizny na wypadek śmierci nie będzie można, jak to ma miejsce w przypadku testamentu, swobodnie odwołać.
- Zmiany w prawie spadkowym powinny zmierzać do urzeczywistnienia zasad swobody umów oraz swobody dysponowania majątkiem na wypadek śmierci - mówi Krzysztof Łaski, notariusz, przewodniczący Rady Fundacji.

Opinie prawników

W ocenie prawników wprowadzenie instytucji darowizny na wypadek śmierci jest bardzo potrzebnym rozwiązaniem, prawnie sankcjonującym rzeczywistą wolę spadkodawcy odnośnie do rozdysponowania jego majątkiem.
- Wszelkie działania mające wpływ na usprawnienie obrotu gospodarczego są godne uwagi. Ten projekt może być szczególnie interesujący dla przedsiębiorców, gdyż ułatwi dziedziczenie przedsiębiorstw - mówi Maciej Bobrowicz, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych.
- Instytucja darowizny na wypadek śmierci dawałaby spadkodawcy wolną rękę w zakresie podziału jego majątku i w znaczny sposób eliminowałaby powstanie współwłasności spadkobierców - zauważa z kolei Bartosz Kuligowski, radca prawny w kancelarii Gromek i Partnerzy.
Niektórzy są zdania, że w obecnym stanie prawnym dopuszczalność darowizny na wypadek śmierci w polskim prawie jest dyskusyjna.
- Wprowadzenie instytucji darowizny mortis causa należy uznać za usprawiedliwione ciągłymi zmianami zachodzącymi w obrocie gospodarczym, należy jednak pamiętać, że instytucja ta może w pewnych sytuacjach prowadzić do obejścia przepisów o odpowiedzialności za długi spadkowe - podnosi Paweł Żytkowski, prawnik w kancelarii Gardocki i Partnerzy.
Zdaniem przeciwników takiego rozwiązania zakaz wynikający z art. 1047 kodeksu cywilnego prowadzi do bezwzględnej nieważności takiej darowizny.
- Nie sposób nie zauważyć podobieństwa nowego rozwiązania do dziedziczenia testamentowego. Testament znany jest od wieków i w pełni realizuje wolę spadkodawcy w rozporządzaniu swoim majątkiem. Jest to rozwiązanie sprawdzone, które zabezpiecza interesy spadkodawcy i w pełni odzwierciedla jego wolę. Zalety darowizny na wypadek śmierci nie wykraczają poza znane już skutki testamentu - mówi Monika Wojciechowska-Szac, radca prawny, wspólnik w kancelarii Wojciechowska & Kotarba.
Jej zdaniem należy głęboko zastanowić się nad sensem powielania istniejących i sprawdzonych instrumentów prawnych.
ZE STRONY PODATKÓW
Zgodnie z obowiązującą ustawą o podatku od spadków i darowizn majątek nabyty zarówno w drodze spadku, jak i darowizny w kręgu najbliżej rodziny korzysta z całkowitego zwolnienia od podatku. Do tzw. zerowej grupy zalicza się w tym przypadku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Fakt nabycia nieruchomości w drodze darowizny może mieć wpływ na możliwość skorzystania ze zwolnienia z podatku. Zwolnienie dotyczące nieruchomości do 110 mkw. jeśli chodzi o darowiznę ma zastosowanie tylko w przypadku pierwszej grupy podatkowej.
AT
Jacek Wojdyło, prezes Krajowej Rady Notarialnej uważa, że darowizna na wypadek śmierci ułatwi dziedziczenie przedsiębiorstw