Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 5 marca wydał pierwszą decyzję w sprawie nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej. Przedsiębiorca uniknął kary, bo w trakcie postępowania szybko zobowiązał się do zmiany swoich działań.
SĄ ZMIANY URZĄD WYJAŚNIA
Od 12 lipca 2017 r. prezes UOKiK prowadzić może sprawy nowego typu, dotyczące nieuczciwych praktyk w zakresie handlu żywnością – postępowanie uregulowane ustawą z 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (Dz.U. z 2017 r. poz. 67; dalej: ustawa o przewadze kontraktowej). Prowadzone jest ono w przypadku, gdy dochodzi do nadużywania silnej pozycji negocjacyjnej przez nabywcę lub (rzadziej) dostawcę takich produktów.
Wszczęcie z urzędu
Ustawa o przewadze kontraktowej wyróżnia dwa podstawowe rodzaje postępowań: w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową (tzw. właściwe) oraz poprzedzające je postępowanie wyjaśniające. Podstawy do wszczęcia postępowania są różnorodne – mogą to być wszelkie sygnały z rynku, monitoring własny prezesa UOKiK, informacje z mediów itp. Niezwykle ważnym źródłem wiedzy są również składane przez przedsiębiorców zawiadomienia. Pozwalają one na dokonanie wstępnej oceny już na bardzo wczesnym etapie podejmowanych czynności, czy mogło dojść do wystąpienia praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Warto pamiętać, że zawiadomienie nie jest wiążące dla prezesa UOKiK i nie zawsze jego wynikiem musi być wszczęcie postępowania. Niezależnie od źródła informacji, w każdym przypadku postępowanie wszczynane jest z urzędu, tj. z inicjatywy własnej prezesa UOKiK na podstawie analizy sygnałów o ewentualnie występujących na rynku nieprawidłowościach i oceny interesu publicznego w prowadzeniu danej sprawy.
Wystąpienia miękkie
Prezes UOKiK, nawet bez wszczynania postępowania, może wystąpić do przedsiębiorcy w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową na podstawie art. 12 ustawy o przewadze kontraktowej. Jest to tzw. wystąpienie miękkie – przedsiębiorca, do którego zostało ono skierowane, może w wyznaczonym – nie krótszym niż 14 dni – terminie przekazać swoje stanowisko w sprawie. Choć takie wystąpienie nie jest obwarowane żadną sankcją, brak pełnej odpowiedzi może skutkować wszczęciem postępowania wyjaśniającego. Najczęściej celem wystąpienia miękkiego jest wstępne rozeznanie się prezesa UOKiK w sytuacji lub zwrócenie uwagi na potencjalne naruszenie prawa. Niekiedy już samo jego otrzymanie może być sygnałem dla przedsiębiorcy, że jego działania budzą wątpliwości i warto rozważyć dokonanie zmian praktyk handlowych z własnej inicjatywy.
Podejmowane czynności
W razie potrzeby wstępnego zbadania sprawy wszczynane jest postępowanie wyjaśniające, służące zebraniu materiału dowodowego. Na tym etapie sprawdzane jest też, czy są spełnione podstawowe przesłanki pozwalające na stosowanie ustawy. Co istotne, jest to postępowanie w sprawie, prowadzone bez udziału stron, a w jego toku nie są stawiane zarzuty.
Postępowanie właściwe, skierowane przeciwko konkretnemu przedsiębiorcy, jest wzorowane na postępowaniu antymonopolowym, znanym z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (stosuje się odpowiednio wiele przepisów tejże ustawy na podstawie art. 15 ustawy o przewadze kontraktowej). Nie może być wszczęte, jeżeli od końca roku, w którym zaprzestano stosowania praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową, upłynęły dwa lata.
Nowa regulacja dotyczy wyłącznie relacji między przedsiębiorcami, nabywcami i dostawcami produktów rolnych lub spożywczych. Stroną postępowania właściwego jest podmiot, którego praktyki handlowe związane z obrotem tymi produktami (np. zrywanie umów z dostawcami, bezpodstawne przedłużanie terminów płatności, narzucanie opłat półkowych) są kwestionowane przez prezesa UOKiK.
W ramach prowadzonych postępowań możliwe jest wystosowanie do przedsiębiorcy wezwania – jest on obowiązany do przekazania wszelkich koniecznych informacji i dokumentów na żądanie prezesa UOKiK, pod rygorem kary pieniężnej (do 50 mln euro). Wezwanie powinno zawierać wskazanie zakresu informacji, celu żądania, terminu udzielenia informacji, a także pouczenie o sankcjach za ich nieudzielenie lub za udzielenie informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd. Do postępowania w sprawie nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej, w sprawach nieuregulowanych stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, a w sprawach dotyczących dowodów – kodeksu postępowania cywilnego (art. 227-315). Prezes UOKiK może przeprowadzić rozprawę administracyjną, przesłuchać świadka czy też posiłkować się opinią biegłego lub instytutu naukowego.
Szczególną metodą gromadzenia dowodów jest niezapowiedziana kontrola w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przedsiębiorcy (w przeciwieństwie do przeszukania w postępowaniu antymonopolowym nie wymaga ona zgody sądu). Zarówno kontrolowany, jak i jego pracownicy mają (pod groźbą kary finansowej) obowiązek współpracy z prezesem UOKiK, w tym udzielania wyjaśnień dotyczących struktury i działania firmy. Kontrolerzy mogą żądać dostępu do wszelkich pomieszczeń, pojazdów, dokumentów, komputerów i innych urządzeń przetwarzających informacje (smartfony, tablety itp.), a także okazywania i wykonywania kopii materiałów związanych ze sprawą.
Zakończenie postanowieniem
Postępowanie wyjaśniające kończy się postanowieniem, które nie wymaga uzasadnienia i nie podlega zaskarżeniu. Ustalenia tego postępowania mogą dać asumpt do postawienia zarzutów i wszczęcia postępowania właściwego. To z kolei po przeprowadzeniu pełnego postępowania dowodowego może się zakończyć dwoma rodzajami decyzji administracyjnych.
W przypadku zadeklarowania przez stronę postępowania woli zakończenia nieuczciwych praktyk (np. zmiany umów, rezygnacji z nieuprawnionych potrąceń od wynagrodzenia, skrócenia terminów płatności) i ewentualnie usunięcia ich skutków prezes UOKiK może wydać decyzję zobowiązującą (art. 27 ustawy o przewadze kontraktowej). Wobec rozwiązania problemu poprzestaje wtedy na uprawdopodobnieniu, że doszło do naruszenia prawa, i nie prowadzi dalszego postępowania dowodowego. Drugim rodzajem rozstrzygnięcia jest stwierdzenie stosowania nieuczciwych praktyk i nakaz ich zaniechania (jeśli trwają), które najczęściej wiąże się z nałożeniem kary pieniężnej w wysokości do 3 proc. obrotu danego podmiotu (art. 26 i art. 33 ustawy o przewadze konkurencyjnej).
Dlaczego Cykoria uniknęła kar
W jaki sposób przedsiębiorca może uniknąć kar za praktyki nieuczciwie wykorzystujące przewagę kontraktową – pokazuje sprawa spółki Cykoria. W decyzji nr RBG–3/2018 z 5 marca 2018 r. prezes UOKiK stwierdził uprawdopodobnienie stosowania praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową przez spółkę wobec dostawców marchwi. Ich przejawem w ocenie UOKiK było:
● nieokreślenie w umowach terminów odbioru produktu - spółka umawiała się z dostawcami, że będzie kupować go do końca marca następnego roku, a o terminie i miejscu dostawy poinformuje z trzydniowym wyprzedzeniem;
● wydłużanie terminów płatności – zastrzegano, że spółka zapłaci w ciągu 60 dni, ale termin liczono nie od dostarczenia produktu lub faktury, tylko od końca miesiąca, w którym to nastąpiło, w efekcie mijały niekiedy nawet 3 miesiące; tymczasem zgodnie z prawem strony mogą wprawdzie ustalić czas na uregulowanie należności dłuższy niż 30 dni, ale nie więcej niż 60 dni;
● zobowiązywanie plantatorów do wyrażenia zgody na potrącenie części wynagrodzenia na składkę dla związku branżowego.
Prezes UOKiK nie nałożył kary na spółkę, bo ta zobowiązała się dobrowolnie podjąć pewne działania. Zadeklarowała m.in. skrócenie o dwa miesiące okresu skupu oraz systematyczny odbiór produktów. Wydłużony ma być też termin informacji o dostawie – z 3 do 7 dni. Zapłata za dostawy nastąpi w ciągu 45 dni od dostawy lub otrzymania faktury. Ponadto nie będą odliczane składki na związek branżowy.