54 rekomendacje do podjęcia działań w obszarze wymiaru sprawiedliwości, wiedzy i edukacji prawniczej, ochrony zdrowia, prawa pracy czy więziennictwa. To urobek Pierwszego Ogólnopolskiego Kongresu Praw Obywatelskich.
– Państwo wymaga reform, ale nie przez likwidację trójpodziału władz czy upolitycznienie instytucji publicznych, lecz przez rozwiązywanie tysięcy mniejszych spraw związanych z konkretnymi problemami poszczególnych ludzi – mówił wczoraj RPO Adam Bodnar. Jednym z głównych zagrożeń, na jakie wskazywali uczestnicy grudniowego kongresu (ponad 1,5 tys. osób, przedstawiciele wielu organizacji pozarządowych i OBWE), była coraz mniejsza przejrzystość życia publicznego przejawiająca się w coraz mniejszej liczbie dostępnych narzędzi do kontroli poczynań władzy na różnych szczeblach.
– Widzimy ogromną potrzebę, by ten trend odwrócić – dodawał RPO, wskazując na potrzebę odpowiedniej edukacji prawnej, w tym konstytucyjnej, która powinna stać się podstawą rozwoju obywatelskiego. Tak, by każdy nie tylko znał swoje prawa i obowiązki, ale też wiedział, gdzie kończy się ochrona praw i wolności jednostki, a gdzie zaczyna realizacja konkretnych interesów publicznych.
– Ostatnie pół roku to była nieustanna dyskusja na temat wymiaru sprawiedliwości. Wydaje się, że przeciętny Polak dobrze wie, kto wybierał, a kto będzie wybierał członków Krajowej Rady Sądownictwa oraz jak wygląda funkcjonowanie Sądu Najwyższego. Natomiast chciałbym podkreślić, że te zmiany nie dotyczą tylko konstrukcji czy funkcjonowania takiego czy innego organu sądowniczego, lecz na zasadzie naczyń połączonych mają wpływ na to, jak działa nasz wymiar sprawiedliwości – podkreśla RPO.
A w tym obszarze wciąż jest wiele do zrobienia. Wśród 54 rekomendacji zmian znalazła się m.in. kwestia dostępu do adwokata w postępowaniu przygotowawczym, który wciąż w wielu przypadkach w praktyce jest bardzo utrudniony. Tak samo jak dostęp pełnomocników do akt sprawy na tym etapie, co ma zasadnicze znaczenie, gdy stosowane jest tymczasowe aresztowanie. Konieczne jest też pilne uregulowanie zasad nadzoru nad służbami zajmującymi się walką z przestępczością i gromadzącymi w tym celu m.in. dane osobowe oraz rozszerzenie bezpłatnej pomocy prawnej.
Część rekomendacji dotyczy również sądownictwa. – Sądy muszą być wolne od politycznych wpływów, ale muszą też działać w sposób przejrzysty i zrozumiały – zaznaczał RPO, który proponuje wprowadzenie corocznych spotkań, na których ludzie mogliby dowiedzieć się, czym w ciągu ostatnich 12 miesięcy zajmowali się sędziowie. Bardzo ważna jest też szybka reakcja środowiska sędziowskiego na każde negatywne zachowanie przedstawicieli tego zawodu. Każdy przypadek budzący wątpliwości co do naruszenia prawa czy zasad etyki sędziowskiej powinien spotykać się z szybką reakcją w postaci wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, ponieważ w przeciwnym wypadku odium takiego zachowania negatywnie rzutuje na pozostałych sędziów.
Doktor Adam Bodnar zapowiedział też, że w grudniu tego roku odbędzie się kolejna edycja Kongresu Praw Obywatelskich. Zbiegnie się to z 70. rocznicą podpisania Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i 25. rocznicą przystąpienia Polski do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.