Jak wydawać i wykonywać europejski nakaz aresztowania (ENA) – na to pytanie szczegółowo odpowiada podręcznik, który przygotowała (także w języku polskim) Komisja Europejska.
Sądy, adwokaci i organy ścigania dostają w tej jednej książce zarówno zestawienie wszelkich przepisów, procedur i orzeczeń związanych z ENA, jak i wiele praktycznych sugestii i przykładów, które pokazują, jak postępować w problematycznych sytuacjach.
Pierwsza część podręcznika poświęcona jest kwestiom związanym z wydawaniem i przekazywaniem europejskiego nakazu aresztowania. Komisja Europejska w szczególności zaleca krajowym organom prowadzącym postępowanie karne, aby dobrze rozważyły możliwość zastosowania innych dostępnych narzędzi współpracy sądowej w ramach Unii (w zależności od potrzeb) takich jak europejski nakaz dochodzeniowy, przekazywanie więźniów, przekazywanie decyzji w sprawie zawieszenia i kar alternatywnych oraz wykonania kar finansowych, a także europejski nakaz nadzoru. W określonych przypadkach trzeba też uwzględnić możliwość przekazania całego śledztwa do państwa członkowskiego, w którym mieszka podejrzany.
Zgodnie z wytycznymi KE właściwy sąd krajowy przed wydaniem ENA powinien sprawdzić, czy wszczęto inne postępowania karne przeciwko osobie, której dotyczy wniosek, bądź orzeczono wobec niej kary. Jeśli tak się stało, to należy upewnić się, by unijny nakaz obejmował wszystkie czyny będące podstawą prowadzenia śledztwa wobec niego.
Druga część zaleceń dla sądów i organów ścigania dotyczy procedury wykonywania ENA, czyli sprawnego przekazania osoby, do której odnosi się wniosek (musi to nastąpić najpóźniej w terminie 10 dni od daty wydania ostatecznej decyzji o realizacji ENA). KE sugeruje też, że tłumaczenie nakazu nie powinno zabrać więcej niż 6–10 dni. Wiele uwagi poświęca się także kwestii komunikacji między zainteresowanymi organami państw członkowskich. Podkreśla się m.in., że wnioski o przekazanie informacji uzupełniających należy składać tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. gdy nie uzupełniono części formularza, treść ENA jest niejasna, jest w nim oczywisty błąd bądź nie jest pewne, czy aresztowano właściwą osobę). Komunikacja – zarówno telefoniczna, jak i e-mailowa – musi odbywać się za pośrednictwem wyznaczonych organów, których lista znajduje się na stronie internetowej Europejskiej Sieci Sądowej.
Unijny podręcznik dokładnie wyjaśnia też obowiązki sądu wykonującego nakaz już po podjęciu decyzji o udzieleniu pomocy. Oprócz niezwłocznego poinformowania sądu wydającego ENA o zgodzie bądź odmowie jego realizacji musi powiadomić także m.in. o czasie spędzonym w areszcie przez zatrzymanego lub innych niezbędnych środkach zapobiegających jego ucieczce (np. zakaz podróżowania, dozór elektroniczny). W zaleceniach szczegółowo omówione są także takie kwestie jak tranzyt, postępowanie w przypadku niewykonania ENA oraz gwarancja praw procesowych osób, które są objęte unijnym wnioskiem o areszt.
Europejski nakaz aresztowania, czyli forma uproszczonej ekstradycji obywateli państw członkowskich UE, funkcjonuje od 2004 r. Tylko w 2015 r. procedurę tę uruchomiono ponad 16,1 tys. razy. Od 2006 r., od kiedy przepisy o ENA obowiązują w Polsce, rodzime sądy wydały w sumie blisko 36,4 tys. nakazów.