Czy Agencja Nieruchomości Rolnych może przejąć własność nieruchomości rolnej, będącej przedmiotem lub składnikiem aportu do spółki prawa handlowego?
Agencji Nieruchomości Rolnych, obok ustawowego prawa pierwokupu przy sprzedaży nieruchomości rolnej, przysługuje również prawo nabycia nieruchomości rolnej w przypadku przeniesienia jej własności w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży, tj. zamiany, darowizny albo wniesienia jako aportu do spółki. Wynika to z interpretacji art. 4 ust. 1 ustawy z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U. nr 64, poz. 592)
Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży, ANR, działająca na rzecz Skarbu Państwa, może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości z zapłatą równowartości pieniężnej (art. 4 ust. 1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego; dalej ustawa). To uprawnienie ANR wykonywane jest w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego dotyczące prawa pierwokupu (art. 4 ust. 5 ustawy).
Największe wątpliwości wywołuje zagadnienie sposobu, w jaki ANR wykonuje przysługujące jej uprawnienie, zwłaszcza że według ustawy sposób ten powinien opierać się na odpowiednio stosowanych regulacjach instytucji pierwokupu. Pomimo wątpliwości zapadłe na tle art. 4 ustawy orzeczenia Sądu Najwyższego pozwalają na wskazanie czynności, jakie należy podjąć.
I tak umowa dotycząca wniesienia (przeniesienia) aportu, którego składnik lub wyłączny przedmiot stanowi własność nieruchomości rolnej, nie może być umową zawartą pod warunkiem, że ANR nie skorzysta z prawa nabycia. Umowa ta powinna bezwarunkowo przenosić własność nieruchomości rolnej na spółkę, która staje się jej właścicielem. Odpowiednie stosowanie przepisów k.c. o pierwokupie oznacza, że spółka powinna niezwłocznie zawiadomić ANR o zawarciu umowy i jej treści, doręczając ANR odpis tej umowy (art. 598 par. 1 k.c.). Brak zawiadomienia ANR o zawarciu umowy niesie ze sobą istotne konsekwencje. Z art. 9 ust. 1 ustawy wynika mianowicie, iż niezawiadomienie ANR o umowie powoduje jej nieważność. ANR może w ciągu miesiąca od otrzymania zawiadomienia wykonać prawo nabycia, składając w formie aktu notarialnego oświadczenie spółce. Powoduje ono przejście własności nieruchomości na Skarb Państwa. Gdy ANR nie skorzysta we wskazanym terminie z prawa nabycia, podstawę wpisu spółki do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości rolnej stanowi, oprócz umowy przeniesienia własności, także dowód doręczenia ANR zawiadomienia o umowie oraz jej oświadczenie, że nie korzysta z prawa nabycia albo upływ miesięcznego terminu do złożenia przez ANR oświadczenia w tym przedmiocie.